Na The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood las ik Mensenwerk van Han Kang. Beide dystopische boeken delen een dystopische wereld, maar waar ik Atwoods verhaal over onderdrukking al kende, verraste Kang me met een vergelijkbare, maar onverwacht rauwe benadering. De overeenkomsten tussen de twee romans zijn fascinerend, maar het zijn juist de verschillen die ze zo indringend maken.

Religie en macht: de wortels van onderdrukking

Zowel The Handmaid’s Tale als Mensenwerk spelen zich af in een wereld waar een totalitair regime de bevolking onderdrukt. Bij Atwood is de macht in handen van een fictioneel orthodox-christelijk gezag, dat vrouwen reduceert tot broedmachines in een theocratische staat. Kang daartegenover schetst een reëel nihilistisch, militair dictatoriaal bewind van Zuid-Korea, waar geweld en willekeur de norm zijn. Beide regimes gebruiken intimidatie, onderdrukking en geweld om hun greep op de samenleving te behouden. Hoewel de ideologieën verschillen, is de uitkomst hetzelfde: een wereld waarin de menselijkheid is verdwenen.

Een vrouwelijk perspectief op verlies en verzet

Beide romans worden verteld vanuit een vrouwelijk perspectief, maar de manier waarop is opvallend anders. In The Handmaid’s Tale is de onderdrukking van vrouwen het centrale thema. Offred, de hoofdpersoon, leeft in een wereld waar haar lichaam niet van haar is. Haar gedachten zijn haar enige vluchtroute, en haar herinneringen aan haar dochter en man houden haar staande. De toon is koel, bijna klinisch. Een afstandelijkheid waarmee ze zichzelf beschermt tegen de gruwelen om haar heen.

Mensenwerk daartegenover is emotioneel en onverbiddelijk. Het geweld wordt niet verzacht, maar in al zijn rauwe details beschreven. Bloed, pijn en verdriet zijn niet alleen onderdelen van het verhaal, ze zijn de essentie. De vrouwelijke personages in Kang’s boek ervaren het geweld niet alleen fysiek, maar ook emotioneel. Het verlies van een kind, een thema dat in beide boeken centraal staat, wordt bij Kang intens envan dichtbij beschreven.

Afstand versus rauwe werkelijkheid

Atwoods stijl is beheerst, bijna afstandelijk. Offreds dagboeknotities weerspiegelen haar poging om zichzelf te beschermen door emotionele afstand te creëren. Kang kiest voor het tegenovergestelde: ze sleurt je mee in een wereld van bloed, tranen en onverdraaglijke keuzes. Waar Atwood je als lezer laat nadenken, dwingt Kang je om te voelen. Het contrast tussen deze twee benaderingen maakt de boeken complementair: Atwoods koelte confronteert je met de systematische wreedheid van een regime, terwijl Kang je dwingt om de emotionele consequenties te ervaren.

Een wetenschappelijke blik: alsof je een onderzoek leest

Wat beide boeken bijzonder maakt, is hun vertelstructuur. Ze presenteren de gebeurtenissen alsof ze deel uitmaken van een wetenschappelijk onderzoek, een historische, sociologische analyse van een donkere periode.

In The Handmaid’s Tale wordt het verhaal verteld aan de hand van teruggevonden dagboeknotities van Offred, alsof een toekomstige onderzoeker haar woorden analyseert. Het voelt alsof je als lezer een reconstructie leest, een poging om de gruwelen van Gilead te begrijpen en te documenteren.

In Mensenwerk worden archieven geanalyseerd en gaat de beschrijving nog een stap verder. Het verhaal wordt niet alleen verteld vanuit meerdere personages, maar zelfs vanuit de stemmen van overledenen. Dit geeft het boek een vreemde mythische kwaliteit. Het is alsof Kang de lezer uitnodigt om de gebeurtenissen te bestuderen, alsof het een casestudy is in menselijk lijden. Beide boeken confronteren je niet alleen met de gruwelen zelf, maar ook met de vraag: hoe kunnen we dit ooit begrijpen?

Waarom deze boeken nu relevanter zijn dan ooit

Ik zou willen dat ik zou hoeven zeggen dat beide boeken vandaag de dag niet actueler hadden kunnen zijn. Orthodox-religieuze en militaristische regimes domineren nog steeds het wereldnieuws. The Handmaid’s Tale en Mensenwerk zijn niet alleen waarschuwingen uit het verleden. Ze zijn spiegels die ons confronteren met de kwetsbaarheid van onze eigen vrijheid.

Welke wereld trof jou?

Atwood waarschuwt, Kang confronteert. Beide boeken laten zien hoe literatuur ons de donkerste kanten van de mensheid doet begrijpen. Heb jij één van deze romans gelezen? Welk boek trof jou het meest?

Verder lezen?

Lees ook Neil Postman over Huxley en Orwell of over Fahrenheit 451 van Ray Bradbury.