Aantekeningen en commentaar bij Homo Deus.  

P 58 Voorspellen hoe de wereld er uit ziet in de toekomst is onzin. Moedig er dan vervolgens toch een heel boek aan te wijden.  

P73… Interessante geschiedenis van het gazon – ja het goed onderhouden grasveldje dat onze voor- en achtertuinen domineert. Het gazon is ontstaan als statussysmbool, blijkt. Alleen de rijken konden zich in vroeger tijden een straks bijgewerkt gazon permitteren.   De moderne mens streeft drie doelen na: onsterfelijkheid, geluk, goddelijkheid. Dit laatste vereiste enige verklaring: Harari bedoelt waarschijnlijk dat de mens de hele wereld, alle leven, naar zijn hand kan zetten, en vormen zoals hij dit wil.   Over het verlies van menselijkheid door versmelting van mens en technologie.   De mens heeft zich boven de rest van de wereld gesteld. Belangen van de mens gaan boven de belangen van elk ander wezen. Een niet-mens zou hetzelfde kunnen nastreven. Onstaat er een intelligentie met vergelijkbare intelligentie, dan kan het met de mens afgelopen zijn. De portee van dit boek.   Harari definieert religies breed. Ook communisme en liberalisme en nazisme ziet Harari als religies. Hij legt dit uit. Vele entiteiten bestaan alleen in de gemeenschappelijk verbeelding. Daar geloven we met zijn allen in. Als we er niet meer in zouden geloven zouden deze instituten in elkaar storten.

P147 Harari schrijft “het bestaan van de ziel is dus niet in overeenstemming te brengen met de evolutietheorie.” Wat wel een bijzondere betoogtrant is. Ik zie niet in waarom hetzelfde zo niet zou opgaan voor bewustzijn. 128 Na de verhandeling die concludeert dat de ziel speculatie is verdwijnt ook het bewustzijn inderdaad naar de prullenmand. “Het bewustzijn is het biologisch nutteloze nevenproduct van onze hersenen.” Het heeft morele waarde. En dat maakt ons juist menselijk.

P142 Wat ons mensen uniek maakt is volgens Harari het vermogen om te kunnen samenwerken in grote groepen. Niet ons bewustzijn.

P156 Betekenis ontstaat door een web van verhalen. Betekenis kan langzaam uit elkaar vallen. Ontkerkelijking bijvoorbeeld.

P161 Intersubjectieve entiteiten zijn zaken die alleen bestaan in de gedeelde fantasie (versus objectieve entiteiten zoals een auto en een telefoon, en subjectieve entitieten die alleen in de verbeelding van een enkel persoon bestaan). Voorbeelden van intersubjectieve entiteiten zijn de EU, Wereldbank, religies.

P162 Menselijke verzinsels worden vertaald naar genetische en biologische codes en veranderen zo de objectieve realiteit. P176 Schrift: beschrijft en vervormt de werkelijkheid.

P186 Wat is een werkelijk bestaande entiteit? Definitie: als het kan lijden. Bedrijven, geld, naties bestaan alleen in de verbeelding. Het wordt steeds moeilijker het onderscheid te blijven maken.

P192 Religie is geloof in morele wetten. Dus ook communisme, liberalisme zijn in die zin religies. Geen goden maar wel religies.

P195 Religie wil wereldorde versterken. Een spirituele reis is los komen van de wereldorde. Reizen naar ‘de goede god’ uit het dualisme.

P205 Wetenschap kan de feiten waarop religieuze beweringen zich baseren onderzoeken en relativeren. Zo ethische oordelen tegen feitelijke beweringen afwegen.

P207 Echter niet alle ethische disputen kunnen met wetenschappelijke feiten worden beslecht. Als een doel is van de mens het streven naar meximaliseren van menselijk geluk, hoe kan je feitelijk beoordelen of je dat doel bereikt? Zo is altijd een religie nodig voor sturende ethische principes. P208 Wetenschap geeft macht over oorlog, voedsel, etcetera. Religie wil orde, sociale structuren. Wetenschap en religie aan daarin hand in hand in de maatschappij. In moderne maatschappij vormen humanisme en wetenschap de fundamenten.

P222 Marktkapitalisme: groei is heilig. Kapitalisme is een succes. We hebben meer macht dan ooit. Keerzijde is gebrek aan zingeving. Daarvoor kwam het humanisme op. P242 Wat goed is voor het individu wordt leidend. Zo ontstaat het liberalisme. Nationalisme streeft naar uniciteit van naties. Socialisme houdt rekening met de gevoelens van anderen met als gevolg dat collectivistische instellingen het voor het zeggen hebben. P264 Evolutionair humanisme: ooorlog is essentieel. Het roeit de zwakken uit. Leidt ook naar nazisme.

P271 In de 20e eeuw leek tot en met de jaren 70 het evolutionair humanisme te domineren in de socialistische successen.

P283 Succesvolle religies zijn die religies die de technologische realiteit erkennenen er op anticiperen. In eerste instantie reden voor het succes van het socialisme. Later raakt het socialisme de relatie met de realiteit kwijt en gaat ten onder. Het liberalisme daarentegen heeft technologie omarmd. Maar dit is ook zijn eigen valkuil. Belangrijkste beeld dat Harari wil weergeven in dit boek. P300 Vrije wil gevoel van vrije wil bewustzijn is een stroom van processen. De wil is een uitkomst geen stuurmechanisme. Is daarmee te manipuleren, met transcraniale simulatoren. Harari geeft voorbeelden.

P 308 Onze ik: een ervarende en een verhalende ik. De verhalende ik maakt een verhaal van onze werkelijke ervaringen.

P321 Mensen verliezen hun economische waarde. Veel vormen van intelligentie worden overgenomen door computers. Taken die patroonherkenning vereisen.

P338 Alle vormen van intelligentie worden door computers overgenomen. Wat is het nut nog van de mensheid. P348 De verhalende mens kan losgelaten worden en vergedragen aan de statistische diensten als Google die ons kunnen sturen op basis van gegevens over ons gedrag, DNA, etcetera. Zo kan het liberalisme ondergraven worden. Het verhalende zelf kan worden vervangen door een algoritme dat mijn mening beter kent en beter weet wat goed voor miij is.

P356 Besturing van logistieke en biologische zaken van de mens kan worden overgelaten aan technologie. Ook biologie is gebleken een algoritme te zijn.

P361 Er dreigt een gevaar voor het onstaan van elites: technologie alleen voor de waardevolle elite, incl bijvoorbeeld gezondheidszorg. Hierdoor ontstaat een “geüpgrade” supermens en een massa nutteloze mensen.

P362 Twee nieuwe religies: – datageloof: het stokje moet van de mensheid aan nieuwe entiteiten worden overgedragen. – techno-humanisme: een geupgrade mens blijft relevant, maar moet zich blijven upgraden. Mensen upgraden gebeurt met nanotechnologie, computerinterfaces, genetische modificatie.

P374 Gevaren van upgraden mens: kwijtraken van menselijke eigenschappen als dromen en fantaseren omdat dit afleidt en inefficient is.ook minder intelligentie, omdat te veel intelligentie ook de efficientie in de weg kan zitten. p378 Dilemma van techno-humanisme: hoe mensen upgraden zonder menselijke wil en beleving weg te reduceren?

P384 Kapitalisme is succesvoller dan communisme om het een efficienter informatieverwerkend systeem is dat m.a.w. beter data kan verwerken tot beslissingen. De economie in termen van dataverwerkig : dataisme.

P393 De mensheid als dataverwerkend systeem heeft tot doel een nog efficienter dataverwerkend systeem te maken. Zodra dat klaar is , is de betekenis van de mens ook verdwenen. P394 Hoogste goed van dataisme: vrijheid van informatie.

P399 Wat maakt de mensen waardevol in dataisme: ze kunnen bijdragen aan de datastroom.

P405 Steeds meer algoritmen die door AI en machine learning steeds worden aangescherpt en verbeterd. “Het basisalgoritme zal misschien nog door mensen ontwikkeld worden…”  

Harari gaat er aan voorbij, en veel mensen weten dat niet, dat de huidige AI en machnine learning hype geen fundamenteel nieuwe wetenschap tot basis heeft. Het enige waarop de ontwikkeling nu drijft is rekenkracht. De leermechanismen, gebaseerd zijn op geavanceerde stochastische berekeningen die al in de jaren 90 zijn bedacht, hebben nooit grote toepassingen gekend tot op heden omdat de rekenkracht van computer te laag was. Hardware ontwikkelingen (GPUs oa) zorgen ervoor dat deze algoritmen nu wel bruikbaar zijn geworden.

De basis van deze mechanismen is een stochastisch leerproces. Door proberen van uitkomsten leert een algoritme wat de beste uitkomsten zijn. Dit is krachtig maar men moet zich realiseren dat deze processen dus geen nieuwe algoritmen bedenkken, maar deze dieper weten door te rekenen waardoor bepaalde zaken met meer gegeven beter voorspeld kunnen worden. De uitkomsten zijn waarschijnlijkheden. Door meer data en dieper rekenen kan de waarschijnlijkheid van een antwoord nauwkeuriger worden bepaald. Dat is iets fundamenteel anders dan een algoritme verbeteren, laat staan creeren. Er komen dus door AI en machine learning niet meer slimme algoritmen. Daarvoor is tot op heden nogsteeds de mens nodig. En daar is nog geen begin van een alternatief voor in de computer wetenschap.

Waar de mens, en haar wetenschap goed in is, is het bedenken van regels voor processen, de algoritmen. Het hoogst denkbare is in de natuurkunde een geuniformeerde theorie die geld op grote schaal, en ook op kleine schaal – zowel voor astronomie als voor deeltjestheorie. Een algoritme bepaalt niet een waarschijnlijkheid, een algoritme berekent exact een uitkomst. Een fundamenteel verschil. Overigens, ook algoritmen kunnen zeer onvoorspelbaar gedrag laten zien. De choastheorie heeft dit laten zien. Een prachtig eenvoudig algoritme vertoont een zeer complex gedrag, soms zelf volkomen chaotisch gedrag. Ook Wolfram heeft hier uitgebreid verslag van gedaan in zij “A New Kind of Science”.  

Harari begint met de definitie van drie doelen die de mens nastreeft, en die de drijfveer vormen voor alle technologisch ontwikkelingen die de mens heeft voortgebracht: onsterfelijkheid, geluk en goddelijkheid. Alle datastromen die op gang zijn gebracht zijn middelen om deze doelen te bereiken.  

Het dataisme van Harari stelt dat andere intelligenties deze middelen op een gegeven moment verder zou kunnen ontwikklen zonder dat daar voor de mens nog een rol is weggelegd. Wat in het beeld van Harari echter ontbreekt zijn de doelen die deze intelligenties dan zouden nastreven. Hij definieert vrijheid van informatie als grootste goed, maar waar moet die vrijheid van informatie zich dan naartoe bewegen?  

P408 Al die kennis en informatie. “Tegenwoordig ben je machtig als je weet wat [welke informatie] je kunt negeren”   Tenslotte nog een opmerking: Intelligentie is niet hetzelfde als het algoritme aanscherpen op basis van data en stochastische processen. Harari geeft geen duidelijke definitie van intelligentie, maar spreekt wel van mogelijk intelligente entiteiten anders dan de mens.   Is intelligentie los te koppelen van een bewustzijn? En als een andere niet-menselijke intelligentie een bewustzijn heeft, gaat deze dan niet aan dezelfde uitdagingen ten onder als de mens in het verhaal van Harari?